Zasiłek macierzyński po ustaniu zatrudnienia - przepisy

Zasiłek macierzyński stanowi kluczowe świadczenie pieniężne dla kobiet w okresie urlopu macierzyńskiego. Sytuacja komplikuje się znacząco, gdy poród następuje po ustaniu stosunku pracy. Polskie prawo przewiduje szczególne regulacje dotyczące możliwości otrzymania tego świadczenia nawet po zakończeniu zatrudnienia, jednak obowiązują tutaj bardzo precyzyjne warunki i ograniczenia.

Zrozumienie przepisów regulujących wypłatę zasiłku macierzyńskiego po ustaniu zatrudnienia jest niezwykle istotne dla przyszłych matek, które mogą znaleźć się w trudnej sytuacji życiowej. Ustawodawca przewidział pewne mechanizmy ochronne, ale ich zastosowanie wymaga spełnienia konkretnych przesłanek prawnych. Najnowsze zmiany w przepisach dodatkowo rozszerzyły katalog sytuacji uprawniających do świadczenia.

Podstawowe zasady wypłaty zasiłku macierzyńskiego

Zasiłek macierzyński to świadczenie pieniężne wypłacane za okres odpowiadający urlopowi macierzyńskiemu. Podstawowym warunkiem jego otrzymania jest urodzenie dziecka w okresie ubezpieczenia chorobowego lub w okresie urlopu wychowawczego. Świadczenie to przysługuje niezależnie od tego, czy kobieta podlega ubezpieczeniu obowiązkowo czy dobrowolnie.

Kluczową zasadą jest to, że poród w trakcie okresu ubezpieczenia chorobowego gwarantuje prawo do zasiłku macierzyńskiego także za okres po ustaniu tytułu tego ubezpieczenia. Oznacza to, że moment urodzenia dziecka ma decydujące znaczenie dla ustalenia uprawnień do świadczenia.

Jeżeli pord nastąpi w trakcie ubezpieczenia chorobowego, które ustanie po tym fakcie, zasiłek macierzyński przysługuje przez okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego oraz urlopu rodzicielskiego po złożeniu odpowiedniego wniosku.

Przedłużenie umowy do dnia porodu według Kodeksu pracy

Artykuł 177 § 3 Kodeksu pracy szczegółowo określa warunki przedłużenia umowy do dnia porodu. Przepis ten ma fundamentalne znaczenie dla kobiet zatrudnionych na umowy terminowe, ponieważ nie w każdym przypadku pracodawca jest zobligowany do takiego przedłużenia.

Zgodnie z tym przepisem, umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega przedłużeniu do dnia porodu. Istotnym ograniczeniem jest jednak § 3ą, który wyłącza stosowanie tej regulacji do umowy o pracę na czas określony zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej nieobecności w pracy.

Praktyczne konsekwencje tego rozwiązania są bardzo korzystne dla kobiet w ciąży. Jeżeli umowa została przedłużona do dnia porodu, oznacza to, że w dniu porodu ulega ona rozwiązaniu, ale jednocześnie dzień urodzenia dziecka staje się pierwszym dniem urlopu macierzyńskiego. W rezultacie, mimo że tytuł do ubezpieczenia chorobowego wygaśnie, pracownica będzie miała prawo uzyskać zasiłek macierzyński za cały okres urlopu.

Procedura wypłaty zasiłku przy rozwiązaniu umowy w dniu porodu

W sytuacji gdy umowa o pracę zostaje rozwiązana w dniu porodu, procedura wypłaty zasiłku macierzyńskiego wymaga współdziałania pracodawcy i byłej pracownicy. Pracodawca ma obowiązek zamieścić informacje dotyczące wypłaty zasiłku w zaświadczeniu Z-3, dołączając do niego odpis skrócony aktu urodzenia dziecka lub jego kopię potwierdzoną za zgodność z oryginałem.

Wniosek o wypłatę zasiłku za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego przekazuje do ZUS-u pracodawca. Z kolei była pracownica może wystąpić do ZUS-u o wypłatę zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu rodzicielskiego.

Szczególnie istotna jest możliwość wyboru wysokości zasiłku. Gdy pracownica chce otrzymywać zasiłek macierzyński w wysokości 81,50% podstawy wymiaru za cały okres odpowiadający okresom urlopów macierzyńskiego i rodzicielskiego, wniosek o wypłatę zasiłku za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiego w pełnym wymiarze powinna złożyć w ciągu 21 dni od dnia porodu. Może go przedłożyć pracodawcy, który przekazuje go do ZUS-u, lub bezpośrednio do ZUS-u.

Urlop rodzicielski i jego wykorzystanie

Z urlopu rodzicielskiego i odpowiadającego mu zasiłku macierzyńskiego na równych prawach mogą korzystać oboje rodzice, w tym także równocześnie. Urlop ten przyznawany jest bezpośrednio po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za czas odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego.

Ubezpieczony ojciec dziecka może skorzystać z urlopu rodzicielskiego po wykorzystaniu przez matkę dziecka obligatoryjnego dla niej urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu. Istnieje jednak ważne ograniczenie - gdy matka dziecka nie spełnia warunków do uzyskania urlopu macierzyńskiego lub zasiłku macierzyńskiego za okres tego urlopu, co do zasady ani ona, ani ubezpieczony ojciec dziecka nie otrzymają urlopu rodzicielskiego ani zasiłku macierzyńskiego za ten czas.

1. Matka wykorzystuje obligatoryjny urlop macierzyński
2. Po zakończeniu urlopu macierzyńskiego można przejść na urlop rodzicielski
3. Z urlopu rodzicielskiego mogą korzystać oboje rodzice
4. Możliwe jest równoczesne korzystanie z urlopu przez oboje rodziców
5. Ojciec może skorzystać z urlopu po wykorzystaniu przez matkę obligatoryjnego urlopu macierzyńskiego

Wyjątki od reguły - poród po ustaniu zatrudnienia

W większości przypadków poród po ustaniu zatrudnienia sprawia, że niemożliwe jest uzyskanie prawa do zasiłku macierzyńskiego. Ustawodawca przewidział jednak pewne odstępstwa od tej reguły, które zostały szczegółowo określone w art. 30 ust. 1 ustawy zasiłkowej.

Zgodnie z tym przepisem zasiłek macierzyński przysługuje również w razie urodzenia dziecka po ustaniu ubezpieczenia chorobowego, w sytuacji gdy ubezpieczenie chorobowe ustało w okresie ciąży wskutek ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy, albo z naruszeniem przepisów prawa, stwierdzonym prawomocnym orzeczeniem sądu.

Te wyjątkowe sytuacje mają wspólną cechę - ustanie zatrudnienia następuje z przyczyn niezależnych od pracownicy i ma charakter losowy lub wynika z nieprawidłowych działań pracodawcy. Ustawodawca uznał, że w takich przypadkach kobieta w ciąży nie powinna ponosić negatywnych konsekwencji utraty prawa do zasiłku macierzyńskiego.

Nowelizacja przepisów z 2022 roku

Ustawa z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw znowelizowała między innymi art. 30 ust. 1 i 3 ustawy zasiłkowej i rozszerzyła katalog sytuacji uprawniających do zasiłku. 1 stycznia 2022 roku do grona uprawnionych do zasiłku macierzyńskiego dołączyły ubezpieczone, których ubezpieczenie ustało w okresie ciąży z powodu śmierci pracodawcy.

Zmiana ta miała na celu wypełnienie luki prawnej i zapewnienie prawa do świadczeń kobiet w ciąży, którym ubezpieczenie chorobowe ustało z przyczyn losowych. Śmierć pracodawcy, podobnie jak jego upadłość czy likwidacja, jest zdarzeniem całkowicie niezależnym od pracownicy.

Nowelizacja wprowadza również dodatkowe wymaganie dotyczące braku zapewnienia innego zatrudnienia. Oznacza to, że jeśli pracodawca w trakcie procedury upadłościowej lub likwidacyjnej zapewni pracownicy inne miejsce pracy, nie będzie ona uprawniona do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu pierwotnego zatrudnienia.

Wymagana dokumentacja dla otrzymania zasiłku

Aby otrzymać zasiłek macierzyński w przypadku porodu po ustaniu zatrudnienia z przyczyn określonych w przepisach, należy dostarczyć do ZUS-u odpowiednie dokumenty. Obecnie szczegółowy spis dokumentów odnosi się do sytuacji likwidacji lub upadłości pracodawcy.

Wymagane dokumenty obejmują:

• zaświadczenie płatnika składek Z-3 sporządzone przez byłego pracodawcę
• zaświadczenie lekarskie wystawione na zwykłym druku stwierdzające stan ciąży ubezpieczonej w okresie zatrudnienia
• świadectwo pracy lub inny dokument potwierdzający rozwiązanie stosunku pracy z powodu ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy
• oświadczenie ubezpieczonej, że nie zapewniono jej innego zatrudnienia

Analogiczne wymagania dokumentacyjne obowiązują w przypadku śmierci pracodawcy. ZUS może również żądać dodatkowych dokumentów potwierdzających okoliczności ustania zatrudnienia, jeśli uzna to za konieczne do prawidłowego rozpatrzenia sprawy.

Wysokość i okresy wypłaty zasiłku

Wysokość zasiłku macierzyńskiego w przypadku porodu po ustaniu zatrudnienia jest taka sama jak w sytuacji standardowej. Podstawa wymiaru zasiłku ustalana jest na podstawie wynagrodzenia z ostatniego okresu zatrudnienia przed ustaniem ubezpieczenia chorobowego.

Szczególnie korzystna jest możliwość wyboru między dwoma wariantami wypłaty zasiłku. Pierwszy wariant przewiduje 100% podstawy wymiaru za okres urlopu macierzyńskiego i pierwsze 6 tygodni urlopu rodzicielskiego, a następnie 70% za pozostały okres. Drugi wariant to jednolita stawka 81,50% za cały okres, co często okazuje się korzystniejsze finansowo dla rodzin.

Kobieta zatrudniona na umowę o pracę na czas określony, której pracodawca ogłosił upadłość w siódmym miesiącu jej ciąży, zachowuje prawo do zasiłku macierzyńskiego mimo urodzenia dziecka po ustaniu zatrudnienia. Musi jednak złożyć odpowiedni wniosek do ZUS-u wraz z dokumentami potwierdzającymi okoliczności ustania zatrudnienia oraz stan ciąży w momencie rozwiązania stosunku pracy.

Praktyczne aspekty składania wniosków

Procedura składania wniosków o zasiłek macierzyński w przypadku porodu po ustaniu zatrudnienia różni się od standardowej procedury. Główną różnicą jest konieczność bezpośredniego kontaktu z ZUS-em, ponieważ pracodawca już nie istnieje lub nie może pełnić swojej roli w procesie.

Wniosek można złożyć na formularzu ZAM lub innym odpowiednim druku udostępnionym przez ZUS. Bardzo istotne jest zachowanie terminów - szczególnie 21-dniowego terminu na złożenie wniosku o zasiłek w opcji jednolitej stawki 81,50%.

Dokumenty można składać osobiście w placówce ZUS, przesłać pocztą lub za pośrednictwem platformy elektronicznej. W przypadku przesyłania dokumentów pocztą decyduje data wpływu do ZUS, a nie data nadania przesyłki.

Kontrola i weryfikacja uprawnień

ZUS przeprowadza szczegółową weryfikację uprawnień do zasiłku macierzyńskiego w przypadku porodu po ustaniu zatrudnienia. Kontrola obejmuje sprawdzenie okoliczności ustania zatrudnienia, potwierdzenie stanu ciąży w momencie rozwiązania stosunku pracy oraz weryfikację braku zapewnienia innego zatrudnienia.

Instytucja może żądać dodatkowych wyjaśnień lub dokumentów, jeśli przedstawione materiały budzą wątpliwości. Szczególnej analizie podlegają przypadki, w których między ustaniem zatrudnienia a porodem upłynął długi okres czasu.

W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości lub niezgodności z przepisami, ZUS wydaje decyzję odmowną. Od takiej decyzji przysługuje odwołanie do sądu okręgowego - sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie miesiąca od jej doręczenia.

Najczęstsze pytania

Tak, ale tylko jeśli umowa została przedłużona do dnia porodu zgodnie z art. 177 § 3 Kodeksu pracy. Dotyczy to umów na czas określony lub okres próbny przekraczający miesiąc, które kończyłyby się po trzecim miesiącu ciąży. Nie dotyczy umów zastępczych.

Musisz złożyć zaświadczenie Z-3 od byłego pracodawcy, zaświadczenie lekarskie o ciąży w okresie zatrudnienia, świadectwo pracy potwierdzające rozwiązanie stosunku z powodu upadłości oraz oświadczenie o braku zapewnienia innego zatrudnienia.

Tak, ojciec może skorzystać z urlopu rodzicielskiego po wykorzystaniu przez matkę obligatoryjnego urlopu macierzyńskiego. Może to zrobić nawet jeśli matka otrzymuje zasiłek po ustaniu zatrudnienia, pod warunkiem że sama spełnia warunki ubezpieczenia.

Wniosek o zasiłek w jednolitej wysokości 81,50 procent podstawy wymiaru za cały okres musisz złożyć w ciągu 21 dni od dnia porodu. Po tym terminie automatycznie zostanie zastosowany wariant ze zmienną wysokością zasiłku.

Tak, zasiłek przysługuje jeśli rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z naruszeniem przepisów prawa, ale musi to być stwierdzone prawomocnym orzeczeniem sądu. Same podejrzenia o naruszenie prawa nie wystarczą do uzyskania świadczenia.

Jeśli pracodawca zapewnił ci inne zatrudnienie w trakcie procedury upadłościowej lub likwidacyjnej, nie będziesz uprawniona do zasiłku macierzyńskiego po ustaniu pierwotnego zatrudnienia. Musisz złożyć oświadczenie o braku zapewnienia innego zatrudnienia.